Dezynfekcja a sterylizacja – różnice i zastosowanie obu metod

Dezynfekcja i sterylizacja narzędzi to jedne z najważniejszych procedur dotyczących bezpieczeństwa w gabinecie zabiegowym, stomatologicznym lub kosmetycznym. Zdarza się, że pojęcia te bywają używane zamiennie. Jest to jednak istotny błąd, mimo iż obie mają za zadanie wyeliminowanie potencjalnie chorobotwórczych drobnoustrojów. Przebiegają jednak zupełnie różnie i dają inne rezultaty. Czym różni się dezynfekcja od sterylizacji narzędzi? W jakim celu stosuje się te metody?

Dezynfekcja a sterylizacja

Mówiąc o wyeliminowaniu drobnoustrojów należy podkreślić, że wiele z nich występuje w formie wegetatywnej oraz przetrwalnikowej. Przetrwalniki pozwalają przetrwać im w warunkach, które nie sprzyjają ich prawidłowemu funkcjonowaniu. Są bardzo odporne na działanie różnych czynników zewnętrznych, w tym bodźców chemicznych.

Dezynfekcja narzędzi pozwala na zniszczenie form wegetatywnych mikroorganizmów, jednak nie gwarantuje usunięcia przetrwalników. Z kolei sterylizacja usuwa również formy przetrwalnikowe, zapewniając jałowość narzędzi i innych sprzętów, niezbędną do bezpiecznego przeprowadzenia licznych procedur medycznych, stomatologicznych lub kosmetycznych.

Dezynfekcja – skuteczność i zastosowanie

Skuteczność procedury zależy od różnych czynników, w tym:

– rodzaju mikroorganizmów,

– metody dezynfekcji,

– czasu trwania procedury,

– warunków środowiskowych.

Wyróżnia się dezynfekcję fizyczną, chemiczną oraz termiczno-chemiczną. Fizyczna dezynfekcja narzędzi oraz elementów wyposażenia sanitarnego polega na stosowaniu czynników odkażających takich jak para wodna o temperaturze 100-150 stopni Celsjusza pod normalnym ciśnieniem lub promieniowanie ultrafioletowe (stosowane np. w dezynfekcji powietrza).

Do dezynfekcji chemicznej wykorzystuje się środki chemiczne mające działanie bakteriobójcze lub inaktywujące mikroorganizmy. Są to między innymi alkohole (zwłaszcza etylowy i izopropylowy), aldehydy (formaldehyd, aldehyd glutarowy), fenole, związki metali ciężkich (np. srebra), pochodne etakrydyny (Rivanol) oraz czwartorzędowe sole aminowe.

Z kolei dezynfekcja termiczno-chemiczna odbywa się poprzez stosowanie jednej ze wspomnianych metod dezynfekcji chemicznej w połączeniu z wysoką temperaturą (np. wrzącej wody).

Mycie i dezynfekcja narzędzi chirurgicznych, medycznych i kosmetycznych to ważny element profilaktyki zakażeń nie tylko w placówkach medycznych, ale też gabinetach stomatologicznych, kosmetycznych oraz studiach tatuażu. Poddawane jej są także materiały skażone bakteriami, wirusami i innymi chorobotwórczymi drobnoustrojami. Dezynfekuje się między innymi fotele stomatologiczne, łóżka zabiegowe czy elementy aparatury medycznej, a także powietrze (szczególnie w placówkach medycznych).

Z uwagi na to, iż nie niszczy ona form przetrwalnikowych, nie jest to procedura wystarczająca w przypadku tych narzędzi wielorazowego użytku, które mogą przerwać ciągłość skóry. W ich przypadku jest to jedynie pierwszy etap procesu dekontaminacji, którego elementem jest także sterylizacja narzędzi.

Sterylizacja narzędzi – definicja i zastosowanie

Sterylizacja narzędzi (np. chirurgicznych) polega na zniszczeniu wszystkich form drobnoustrojów – zarówno wegetatywnych, jak i przetrwalnikowych. W praktyce poddaje się jej sprzęty, które mogą naruszyć ciągłość skóry i mieć bezpośredni kontakt z raną, takie jak:

– skalpele,

– zaciski,

– pęsety,

– nożyczki,

– metalowe przybory do manicure i pedicure,

– narzędzia stomatologiczne.

Sterylizacja pozwala chronić pacjentów lub klientów przed zakażeniami oraz groźnymi chorobami takimi jak HIV, wirusowe zapalenie wątroby typu B czy schorzenia wywołane przez grzyby.

Sterylizacja przeprowadzana jest w autoklawie. Jest to hermetycznie urządzenie, w którym umieszcza się przedmioty, które mają być następnie poddane działaniu pary wodnej pod podwyższonym ciśnieniem. Pozwala ono na osiągnięcie przez nią temperatury znacznie przekraczającej 100 stopni Celsjusza, dzięki czemu niszczy nawet przetrwalnikowe formy patogenów.

Pełna dekontaminacja

Połączone procedury dezynfekcji i sterylizacji w gabinecie stomatologicznym, kosmetycznym lub innym nazywany jest dekontaminacją. Proces ten przeprowadzany jest w tzw. ciągu dekontaminacyjnym, w którym sprzęty są po kolei:

– myte (na przykład z wykorzystaniem myjki ultradźwiękowej),

– dezynfekowane (na przykład poprzez zanurzenie w odpowiednim preparacie do dezynfekcji narzędzi),

– suszone i pakowane w torebki do sterylizacji,

– sterylizowane w autoklawie.

W odróżnieniu od dezynfekcji, która może być samodzielną procedurą, sterylizacja zawsze musi być poprzedzona dezynfekcją.

Dezynfekcja narzędzi w domu – czy jest konieczna?

Niektóre osoby, szczególnie na skutek wybuchu pandemii COVID-19 zaczęły wykorzystywać środki do dezynfekcji w domu, poddając ich działaniu różne sprzęty codziennego użytku. Warto zaznaczyć, że jest to nie tylko niepotrzebne, ale i potencjalnie szkodliwe.

Metody dezynfekcji oraz stosowane do tego celu preparaty należy dobierać do warunków oraz potrzeb; większość z nich przeznaczona jest do użytku profesjonalnego, na przykład w gabinetach czy salonach kosmetycznych. Zawarte w nich związki chemiczne, jeśli są nadużywane, mogą powodować alergie – między innymi z powodu zabijania również tych bakterii, które naturalnie występują w otoczeniu lub organizmie człowieka i są potrzebne do normalnego funkcjonowania. Absolutnym (i bardzo niebezpiecznym) błędem jest stosowanie preparatów przeznaczonych do powierzchni i sprzętów np. do dezynfekcji rąk. W ten sposób należy wykorzystywać wyłącznie stworzone do tego środki.

Dodatkowo większość gospodarstw domowych nie utylizuje chemikaliów w odpowiedni sposób, przez co trafiają one do ścieków, zanieczyszczając środowisko naturalne i szkodząc organizmom – nie tylko wodnym, ale także tym żyjącym na lądach oraz ludziom.

Poza wyjątkowymi sytuacjami, dezynfekcja w warunkach domowych nie jest konieczna. Procedura ta jest stosowana w konkretnych, specyficznych warunkach przez przedstawicieli branż, w których wykorzystuje się narzędzia mające kontakt ze skórą oraz – potencjalnie – płynami ustrojowymi.

Podobnie sytuacja wygląda w przypadku sterylizacji. Jej celem jest zabicie wszystkich drobnoustrojów, łącznie z przetrwalnikami. Konieczna jest w przypadku pracy z przedmiotami, które mają styczność z wnętrzem ciała lub ranami. Muszą one bowiem dawać gwarancję całkowitego bezpieczeństwa. Dlatego przeprowadza się dezynfekcję i sterylizację narzędzi chirurgicznych oraz w gabinetach stomatologicznych i kosmetycznych. W warunkach domowych taka konieczność nie występuje. Dodatkowo codzienny kontakt z różnymi mikroorganizmami jest ważny dla prawidłowej pracy układu odpornościowego.

Zarówno dezynfekcja, jak i sterylizacja stosowane są w celu zabicia drobnoustrojów, jednak tylko sterylizacja gwarantuje usunięcie również form przetrwalnikowych. Zdezynfekowane narzędzia są bezpieczne, jeśli nie mają bezpośredniego kontaktu z krwią lub jałowymi rejonami ciała. Narzędzia, które mogą taki kontakt mieć, należy bezwzględnie poddać również sterylizacji.